Polderblues.be

Dat het woord brood altijd al een belangerijke rol heeft gespeeld in het leven van ons volk zien we in de vele verbindingen en zegswijzen met dit woord die in onze taal al lang zijn ingeburgerd.
Er worden er van de oneindige reeks enkele van genoemd.
In verscheidene zegswijzen wordt brood als het gewone, dagelijkse voedsel beschouwd. Zo zegt men " bij gebrek aan brood eet men korstjes van pasteien": wanneer iemand het gewone niet kan krijgen, gebruikt hij wel iets dat eigenlijk veel te duur is; oorspronkelijk dacht men echter aan "deegkorstjes" die bij het bakken tegen het brood gelegd werden om het aanbranden ervan tegen te gaan.
De zegswijze betekende aanvankelijk dat men met iets minder goeds moest behelpen maar ze kreeg een andere betekenis toen men vooral aan de "pasteien" als iets lekkers opvatte. De uitdrukking "iemand iets op zijn brood geven" betekent eigenlijk: iemand (bij het brood) iets te slikken geven dat niet lekker is, en vandaar iemand iets verwijten.
"Zoete broodjes bakken" is weer wat anders: iets lekkers klaarmaken om iemand goed te stemmen, en vandaar lief en inschikkelijk doen om iets goed te maken bij iemand die men eerst ontstemd heeft.
In plaats van "zoete" zegt men in Vlaanderen "platte broodjes", waarbij "plat" evenals in "plattekaas" de betekenis heeft van "zacht, week": met "zachte" bedoelt men hier ook "lekkere" broodjes. Wanneer iets "erin gaat als gesneden brood", is het zeker gewild, gaat het vlot van de hand (eigenlijk: wordt het met graagte gegeten) en dan ook: dat hoort men graag, daar luistert men met aandacht naar.
"Het is gesneden brood" betekent ook: alles is voor hem klaargemaakt, hij hoeft er zelfs niets meer voor te doen. Brood wordt als hoofdvoedsel beschouwd in de volgende zegswijzen: "zich de kaas niet van het brood laten eten", zich niet laten ontnemen waar men recht op heeft of goed van zich afbijten, van zich afslaan, en "iemand op zijn brood geven", hem iets verwijten, met als tegenhanger "iets op zijn brood krijgen", iets als verwijt te horen krijgen. Het gezegde "van brood alleen kan de mens niet leven" komt uit het evangelie (Matteüs 4.4) en wordt gewoonlijk gebruikt om te zeggen dat de mens niet alleen aan voedsel behoefte heeft, maar ook aan zedelijke verheffing, ontwikkeling en ontspanning. In verscheidene samenstellingen duidt brood het noodzakelijke levensonderhoud aan. Zo betekent "broodnodig" onmisbaar als brood, dit is allernoodzakelijkst, "broodwinner kostwinner", degene die het levensonderhoud verdient, "broodroven" iemand zijn betrekking of inkomsten doen verliezen of ontnemen, "broodnijd" afgunst op een voorspoedige collega of concurrent en het verouderde woord "broodheer" werkgever. Brood heeft in een aantal zegswijzen ook de betekenis van broodwinning, kost, levensonderhoud o.a. "iets doen om den brode", het doen omdat men ervan leven moet, niet uit overtuiging, "brood op de plank hebben", een goede broodwinning hebben, zich kunnen redden, "brood zien in iets", er goede verdiensten van verwachten, "geen brood zien in iets", er geen heil in zien, er niets van moeten hebben, "de een zijn dood is de andere zijn brood", de een zijn ongeluk is de andere zijn geluk, en "wiens brood men eet, diens woord men spreekt", men praat met de mond van degene van wie men voor zijn onderhoud afhankelijk is of bij wie men in dienst is. In deze en andere gezegden hebben onze voorouders uitgedrukt dat ze "brood " zo nodig hadden "als brood" d.w.z. dat het voor hun onmisbaar was om in leven te blijven.
Aan de graan- en broodsoort kent men het land: rogge in de zandstreek, tarwe op de klei- en poldergronden.
Er is een tijd geweest, dat in de Antwerpese en Limburgse Kempen uitsluitend roggebrood werd gegeten. En toen de stedelingen reeds lang tarwebrood aten, gebruikten de boeren nog altijd roggebrood. Voorheen werd het als een schande of als een teken van snoepzucht beschouwd wit brood te eten. Ging een vrouw in de bakkerswinkel een wit tarwebrood halen, dan verborg zij het zorgvuldig onder haar voorschoot, opdat de buren het niet zouden gemerkt hebben. Wit brood was uitsluitend voor zieke mensen bestemd. Enkel bij feestelijke gelegenheden verscheen er wit brood op tafel. Dit werd als een lekkernij aangezien en ieder der huisgenoten kreeg er zijn deel van. Ofschoon roggebrood, door de grote invoer van vreemde tarwe, thans meestal door wittebrood vervangen is, toch wordt in de Kempen, onder de boerenstand, nog veel roggebrood gegeten. Men vindt boeren die geen tarwebrood lusten en nog uitsluitend zwart brood eten, gelijk hun ouders en voorouders deden. Wit brood, zeggen zij, dat is schuim; het vult de buik niet, en ge kunt er niet op werken. Is het omdat er na de bruiloft nog wit brood overbleef, dat aan de pasgehuwden werd meegegeven, dat men spreekt van "wittebroodsweken" in tegenstelling tot de gewone "zwartebroodsjaren".

Feiten uit de bakkerijwereld
Tot het eind van de jaren negentienhonderd vijftig-zestig was het gebruikelijk dat sommige landbouwers uit het vaste cliënteel van de bakker,
meel van eigen teelt aanleverden voor het bakken van hun dagelijks brood. 
De bakker rekende dan enkel het verwerken en bakken van het brood zelf.
In de praktijk bracht de landbouwer het nodige graan naar de mulder van zijn keuze; die leverde na het malen en eventueel builen voor meel x-aantal kilogram gemalen graan en/of meel bij de bakker.
De bakker leverde bv. enkele keren per week brood, meestal bij de landbouwers aan huis. 
Hiervan hield de bakker een nauwkeurige boekhouding bij.  Destijds was het gewicht van het brood meestal 1kg of uitzonderlijk 1 ½ of 2 kg. 
De broodprijs werd in die tijd bepaald en streng in de hand gehouden door de overheid teneinde misbruiken zoals dumpingprijzen te voorkomen.
De te betalen prijs voor ’t bakken werd overeengekomen met de landbouwer bij levering van het graan; dit was het verschil tussen officiële broodprijs en de dan geldende graanmarkprijzen.
Vaak werd er met het landbouwersgezin maar afgerekend als de toegemeten hoeveelheid graan bijna verbruikt was. 
Er werd dan gevraagd om een nieuwe hoeveelheid graan te leveren.
Het spreekt vanzelf dat de bakker niet voor al zijn cliënten apart brood per brood bakte.  De hoeveelheid graan ging mee in de totale productie en werd enkele verrekend volgens de hoeveelheid aan gewicht van de geleverde broden.
Dit gebruik is uiteindelijk verdwenen om diverse voor de hand liggende factoren o.a.: hygiëne:- de kwaliteit van het graan liet soms te wensen over wegens te hoog vocht- gehalte met schimmelvorming tot gevolg.
Landbouwbedrijven werden steeds groter en vanaf de jaren zeventig werden drooginstallaties geplaatst of werd het graan bij de groothandel na oogst onmiddellijk afgeleverd en gedroogd in industriële installaties.